Onderduik op boerderij 'Molenzicht'

Folkert Bergsma begint zijn studie aan de Technische Hogeschool Delft in sept. 1940, richting Civiele Techniek.

SeyffardtHet min of meer reguliere studentenleven van de eerste oorlogsjaren, wordt plotseling opgeschud door de gevolgen van een geslaagde moordaanslag d.d. 05-02-1943 in Amsterdam, door de studentenverzetsgroep CS-6 op de 'gemachtigde' [namens Anton Mussert] van het Nederlandse Legioen van de Waffen SS, luitenant-generaal Hendrik A. Seijffardt.

Als represaille organiseren de Duitsers op verschillende universiteiten op 6 februari 1943 studentenrazzia's. In de bibliotheken van de universiteiten en hogescholen in Amsterdam, Delft, Utrecht en Wageningen worden zeshonderd studenten opgepakt en afgevoerd naar kamp Vught.

Voor talloze studenten (waaronder Folkert) is dit het sein om onder te duiken en de studie te onderbreken. De dreiging van de ondertekening van de loyaliteitsverklaring, die kort daarna wordt opgelegd (maart/ april '43), draagt hier verder aan bij.

In zijn (nagelaten) agenda noteert Folkert:

* za. 6 febr. Razzia's
* di. 9 febr. Poging van bed lichten
* wo. 10 febr. Weggegaan
* 15/ 3 "bij den boer"

In hoeverre er op 9 februari actief en doelgericht naar Folkert wordt gezocht is niet heel duidelijk. Wel is er voldoende reden om direct tot actie over te gaan.

Een onderduikplek

Binnen familiekringen wordt allereerst een tijdelijke plek gevonden bij zijn oom Meindert Tangerman en tante Betske Tangerman - Bergsma te Veenwouden. Na een kort verblijf kan hij terecht bij de zoon van Meindert en Betske, neef Frits Tangerman, hoofd van de Chr. ULO, te Franeker.

Boerderij Molenzicht
Boerderij Molenzicht

Via de echtgenote van Frits, Hielkje Bakker, nicht van Philippus Dirks Bakker belandt Folkert op 15-03-1943 op boerderij Molenzicht van Philippus, Hearewei 5 te Sexbierum.

Dat de Duitse bezetter ondertussen actief naar Folkert zoekt blijkt uit een officieel schrijven d.d. 10-5-1943 van de Höhere SS und Politzeiführer (Rauter) aan de vader Yke Bergsma te Delft waarin gevraagd wordt wat hij voor maatregelen gaat nemen om te zorgen dat zijn zoon alsnog voldoet aan de beschiking van 4/5/'43 waarin hij wordt opgeroepen zich te melden in kamp Ommen. 

Yke Bergsma schrijft terug dat Folkert sinds februrari is verdwenen "met onbekende bestemming" en dat hij verder niets kan doen.

Verblijf te Sexbierum

Tijdens zijn onderduiktijd in Sexbierum werkt Folkert mee op het land en in de tuin. Verder houdt hij zich bezig met: fietsen, zwemmen, lezen, kerkbezoek, wandelen, brieven schrijven. Stoeien met de kinderen Bakker. Radio luisteren. Studeren. Schaken. Aanloop van bezoekers o.a. uit Delft. Bezoek van vader en moeder te Franeker.

Hij raakt bevriend met verschillende Sexbierumers en mede onderduikers (bijv. Guus en Ludo Bertsch) in de omgeving en op de boerderij van Bakker.

Folkert en Marieke
Folkert Bergsma en Marieke Westra - 1943

Een speciale vriendschap en liefde ontwikkelt zich tussen Folkert en Marieke "Rie" Westra (geb. 1924, Sexbierum), de dochter van Harmen Westra, Lytse Hiem en nicht van LO leider Rients Westra. Marieke werkt in Zeist en Utrecht als (kraam)verpleegster, maar verblijft nog regelmatig bij haar ouders in Sexbierum. In die tijd leren Rie en Folkert elkaar beter kennen. Ze schrijven elkaar brieven wanneer Marieke weer in Zeist is.

Folkert raakt betrokken bij de verzetsacties. Zo neemt hij op 3-8-'43 deel aan de overval op het distributiekantoor van de bureauhouder District 44 (Barradeel/ Harlingen) gevestigd in het Gemeentehuis van Sexbierum. Samen met Lolle Rondaan (Beetgum) zorg hij voor de verspreiding van illegale kranten "Voor God en den Koning" en "Vrij Nederland".

Hij slaapt en verblijft afwisselend ook op boerderij Liauckamastate van KP leider Rients Bruinsma, in de geheime schuilkelder 'Downingstreet' die in mei 1943 is aangelegd.

Een bijzonder moment is het wanneer een stadgenoot en medeleerling van de MULO te Den Haag op de boerderij van Bakker verschijnt om onder te duiken. Willem ("Wim") Noomen (geb. 20-10-1923) wordt wo. 13 oktober naar Sexbierum gebracht om onder te duiken. Wim blijft maar kort op Molenzicht tot 26/10 waar hij op 20/10 nog wel zijn 20e verjaardag viert. Daarna krijgt hij in ieder geval onderdak bij Klaas Westra in het dorp Sexbierum.

Vier dagen nadat Folkert zijn laatste brief (10/11) aan Marieke schrijft wordt Frans Michon weggestuurd door Bruinsma op Liauckamastate. Een week is verstreken na de mislukte aanslag  (3/11) op van Wijnen te Harlingen door Gerben D. Oswald en Gerrit Schuil ogenschijnlijk zonder grote gevolgen. 

Marieke is vertrokken om een verlovingsfeest (11/11) bij te wonen. En er zit blijkbaar een eerste bezoek van Marieke in de pen aan de familie Bergsma te Delft en het voortuitzicht van de verloving Hilbrand Westra, de broer van Marieke, met Klazina Maria Zwart (Ede) op 30/11 aanstaande.

Razzia 22 november 1943

Er lijken geen bijzondere redenen tot ongerustheid of extra waakzaamheid totdat in de nacht van zondag 21 op maandag 22 november de SD vanuit Groningen met meerdere overvalwagens en +/- 50 man Sexbierum en omgeving binnenvalt.

Op aanwijzen van de verrader Frans Michon worden verschillende adressen bezocht om verzetsmensen en onderduikers op te pakken. 

Tussen 04.00u en 08.00 u. 's ochtends wordt ook boerderij Molenzicht met veel geweld binnengevallen. Folkert doet nog een een tevergeefse vluchtpoging en er wordt op hem geschoten. Samen met Philippus Bakker wordt hij opgepakt en afgevoerd naar de overvalwagens in het dorp.

Fam. Ph. D. Bakker

Philippus Bakker (geb. 4-4-1898, Sexbierum) is getrouwd (Leeuwarden, 1926) met Aaltje Bruinsma (geb. 14-2-1899, Sexbierum). Aaltje is de zus van Rients Bruinsma, veehouder boerderij Liauckamastate, verzetsman en KP leider.

Philippus en Aaltje hebben drie kinderen: Dirk (g. 1928), Jantje "Jannie" (g. 1934) en Feike (g. 1935).

Prof. Dr. W. Noomen

Wim Noomen - promotie 1954

Willem "Wim" Noomen, geboren 1923, Delft. Overleden 2014, Bakkeveen. Wim is op het moment van onderduiken leraar Fransch M.O., maar studeert na de oorlog zeer succesvol verder, promoveert (1954) en wordt in 1964 o.a. aangesteld als Hoogleraar Romaanse taal en filologie aan de Rijks Universiteit Groningen.  

Nagelaten Brieven

Brieven van Folkert aan Rie

vr. 23-07-'43 (orig.)
- do. 14-10-'43 (orig.)
- wo. 10-11-'43 (orig.)

[Transcriptie Brieven]

Aufforderung

Oproep Folkert Bergsma
[klik afbeelding voor grote weergave]